| Eserin Konu Başlıkları | Padişaha övgüler ve dua, telif sebebi. Birinci Makale(makale-i evvel): Der beyân-ı ahlâk-ı kerîme ve zemîme ve emrâz-i nefs ve ilâc ân ve siyâset, marziyye ber tarîk-i hukemâ ber sebîl-i îcâz. Bu bölümde (vr. 12a) makalenin genişletilmiş başlığında şu ibereler de yer alır: -Filozoflar yöntemiyle tedbîr-i menzil ve müdün. Mukaddime: Ahlâkın tanımı ve onun mahiyetinin açıklanması hakkında. Birinci Bab: Nazârî ahlâk: 1. Fasl: Nefsin kuvveleri ve erdemlerinin çerşitleri hakkında: a. Nazârî . b. Gadâbî. c. Şehevî. 2. Fasl: (Ahlâkî) erdemlerin çeşitlerinin tafsilatı ve muhtevaları: a. Hikmet: Sâfî zihin, zekâ, cevdet-i fehm, hüsn-i tasavvur, suhûlet-i teallüm. Şeceât: Kibir, yüksek himmet, sabır, necdet, hilm, sükûn, tevâzu, şehâmet, ihtimâl, hamiyet, rikkat. b. İffet: Haya, sabır, deatü (الدعة), fakiri, yetimi geri çevirmek, nezâhet, kanaat, rıfk, verâ, intizâm, sehâ/cömertlik. (Bu ana erdemlerin dışında), Îsar, neyl, musâvât, semâhat, müsâmaha erdemleri de zikredilebilir. c. Adalet: Bu erdem bazı filozofların sözlerine göre, zikredilen diğer üç erdemin (hikmet, şecaat, iffet) toplamının bir arada bulunmasının bir neticesidir: Sadâkat, ülfet, vefâ, teveddüd, mükâfât, hüsn-i şirket, hüsn-i kazâ, sıla-i rahim, şefkat, ıslah, tevekkül, teslım, rıza. 3. Fasl: Ahlâkî koruma ve onun kazanımları. a. Tabiî/doğuştan gelene erdemler. b. Mükteseb/kazanılmış erdemler. 4. Fasl: Nefse ârız olan tabiî ve sonradan ortaya çıkmış/mükteseb hastalıklar ve herbirinin tedâvisi: Hayret ve tedavisi, cehl-i basît ve tedavisi, cehl-i mürekkeb ve tedavisi, mirâu ve lecâc (dik kafalılık), mizâh ve istihzâu ve tedavisi, gadâb ve tedavisi, batâlet ve tedavisi, hüzün ve tedavisi, haset ve tedavisi, hikd (kin, nefret) ve tedavisi, kizb (yalan) ve tedavisi, buhl/cimrilik ve tedavisi. İkinci Bab: Amelî ahlâk. İkinci Makale: در بيان اخلاق روند مكان اهل بينش. و سير اولياء بر قاعده سالكان طريقت و طالبان حقيقت : Müellif bu bölümde sûfîlerin ilkelerinin yanında “قواعد عقلي...…” tabirinden de anlaşılacağı üzere filozofların nazarî ve amelî felsefesi bahsine yer vermektedir. 1. Fasl: Siyaset-i menzil: 1-4. Rükn: Mallar, eşler, hizmetçiler, çocuklar. 2. Fasl: Tedbîr-i medine. 3. Fasl: Erkân-ı müdün: a. Mâlik (hükümdar): (Hükümdarda bulunması gereken hususlar): Asalet, ulüvv-i himmet, metânet, sebat, azm ve vakar, sabır, dini ve şeriati kuvvetlendime konusunda tavizsizlik b. Memlük. c. Emsâl: Düşman, maârif (tanıdıklar), dostlar: 1. Hakiki, 2. Gayr-i hakiki. Üçüncü Makale: Ahlâk: "Seyr u sulûk" üzerinden bireyin ahlâkî gelişiminin kaleme alındığı bu bölümde şunlar sıralanabilir: Mukaddime. (Tarikata giren her kimse için lazım olan şeyler): Birinci Bab: Der beyân-ı mebâdii hareket (hareketin ilkeleri): 1-3. Fasl: İman, sebât, niyet. 4-6. Fasl: Sıdk, inâbet, ihlâs. İkinci Bab: در ازالة عوايق و قطع موانع از سير و سلوك: 1-3. Fasl: Tevbe, zühd, fakr. 4-6. Fasl: Riyâzet, muhasebe ve murâkabe, takva. Üçüncü Bab: Kemâl ve ahvâl-i sâlik/seyr u sülük. 1-3. Fasl: Halvet, zikir, havf. 4-6. Fasl: Recâ, sabır, şükr. Dördüncü Bab: Tarîke süluk edenlerin halleri. 1-3. Fasl: İrade, şevk, muhabbet. 4-6. Fasl: Marifet, yakîn, sukût/suskunluk. Beşinci Bab: Vuslat ehli hakkında/ehl-i vüsûl. 1-3. Fasl: Tevekkül, rıza, teslim. 4-6. Fasl: Tevhîd, ittihâd, vahdet. Altıncı Bab: Fenâ. Der beyân-ı nükte-i çendân. Mukaddime: Der beyân-ı ve temhîd-i mukaddimâti ki destân ân erbâb-ı ahvâl ve muhamelât râ ki …. 1. Fasl: Namaz ve temizlik: Tenbîh. 2. Fasl: Der beyân-ı kānûn-i teveccüh ve şürût-i ân., آنك بامر مرشد كاملي كاردان خلوت اختياركن, namaz, haya ve edeb, ân ki der esnâyi teveccüh, zikir. 3. Fasl: Der tafsîl-i ekvâl-i Hârisân: Horasan ehlinin sözlerinin tafsili. Bu fasl altında "on vecih" bulunmaktadır. Son olarak müellif eserini bir "kasîde"yle bitirir. |
