| Eserin Tanıtımı ve İçerik Bilgileri | Eserin bulunduğu ilgili yazmadaki metin dışındaki bir notta eserin ismi şu şekilde verilmiştir: هذه الرسالة المسماة بمصلح النفس وأحوالها ولبيان مرآتب النفس وصفاتها/Hâzih'ir-risâletü’l-müsemmâ bi-muslihi’n-nefs ve ahvâlihâ ve li-beyâni merâtibi’n-nefs ve sıfâtiha. Nüshanın ferâğ kaydında dışında "beyân-ı tarîhi’t-tashîh" başlığı altındaki açıklamalara göre eserin ilk müsveddesi hicrî 1024'te kaleme alınmıştır. Daha sonra ise müellif tashihli olarak hicrî 1037’de eseri tekrar yazmıştır. Müstensih açıklamalara devam ederek bu nüshanın (Süleymaniye Ktp., Hacı Mahmud Efendi nr. 02571) ise (1037 tarihli) ikinci nühadan 1112 yılında istinsah edildiğini belirtmektedir. İsminden de anlaşılacağı üzere eserde: nefsin ıslahı/nefsin terbiyesi/mekarim-i ahlâk, nefsin halleri, mertebeleri ve sıfatları işlenmektedir. Bunun yanında nefsin mertebe ve vasıflarının izahı yapılmaktadır. Eserinin yazılış amacı tarîkata sülûk eden müridlerin bu yolda ilerlemesi için yolun düsturu "Nefsini bilen rabbini bilir" söyleminin özü gereği insan nefsinin mertebeleri, yaşanan halleri ve ilgili nefis mertebesinin iyi-kötü vasıflarını anlatarak bu ilerleyişinde sâlike yardımcı olmaktır. Nefis mertebelerinin ahlâkî vasıflar üzerinden işlenmesi itibariyle eserde nefis-ahlâk, makam-ahlâk, mertebe-ahlâk, haller-ahlâk ilişkisine yer verilmektedir. Eser her bölümünde ilgili nefis mertebesinin vasıflarının izahının yapıldığı toplam altı fasıl ve bir hâtimeden müteşekkildir. Bu bölümlerde fasıl içerisinde ilgili nefis mertebesinin vasıfları "kıt‘a" başlıkları altında incelenmekte fasıl sonlarında ise ilgili faslın hulâsası/sonuç mesabesinde "hâtimetü’l-fasl…" adlı başlıklara yer verilmektedir. Bir kısmı "li-muharriri’r-risâle" ibaresiyle müellife ait olduğu belirtilen konuyla ilgili kısa beyitler, nazım, şiir, mesnevi, hikâye, darb-ı meseller vb. edebî türlerle zenginleştirilmiştir. Müellif eserine insanın yaratılışı gayesi rabbine ibadet etmekle amel-i şeriat, sülûk-i tarîkat ile istidadı ölçüsünde kemâlini gerçekleştirmesi gerektiğini ve bunun da "nefsini bilen rabbini bilir" şiârıyla mümkün olacağını ifade ederek başlamaktadır. |
