| Eserin Konu Başlıkları | Mukaddime: Mizacın(hulk) Tanımı Kısımları: Birinci Maksad: On fasıldan müteşekkildir. 1. Fasl: Ahlâk-ı hamidenin harf harf sıralanması. 2. Fasl: Güzel ahlâkın (الخلق الحسن) tarifi hakkında. 3. Fasl: Güzel ahlâkın meyvesi ve (sağladığı) faydalar. 4. Fasl: Güzel ahlâkî övmek ve ona teşvik etmek. 5. Fasl: Hiddet hakkında. 6. Fasl: Ana ahlâkî erdemler (ahlâkın ilkeleri): hikmet, şecaat, iffet, adalet. 7. Fasl: Alfabetik tertib üzerine tek tek (ele alınacak şekilde) her bir ahlâkî (kavram) hakkında sözler(ahlâki kavramların alfabetik olarak sıralanıp ve açıklanması): -أ – el-ihsân; el-ihlâs; el-îsar; ittibâü’s-seyyie bi’l-hasene; el-ihsân li-men esâe(kötülük edene iyi davranmak); el-istikamet; el-iktisâd fi’l-ibadet; el-iktisâd fi’l-maîşet; el-iştiğâl bi-aybi’n-nefs an uyûbi’n-nâs; el-insâf; اتيان الرخص; el-i‘tikâd ma’t-teslîm; el-iftîkārü’l-ihtiyârî; el-infâk min gayri…; infâku’l-mali’s-sıyâneti’l-arz(انفاق المال الصيانة العرض); emir bi’l-ma‘rûf bi‘tibâri ba‘di envâihî ve aksâmihî; ictinâbü’ş-şübhe ve ittikāu mâ lâ be’se bihî; el-islâh beyne zâti’l-beyn)ke islâhi beyne fieteyn(فئتين ev beyne zevceyn.); imâtatü’l-ezâ ani’l-ehi’l-müslim(اماطة الاذى عن (الاخ المسلم; el-istişâre; el-istihâre: el-edeb (fi’l-avârif); el-ihtirâm; idhâlü’s-sürûr (ادخال السرور) (ale’l-müslim); el-istirşâd; el-irşâd bi’t-terbiye ve’t-ta‘lîm; el-irşâd li’l-a‘mâ ((الارشاد للاعمى; istiksâr (el-kalîl mine’l-hayr); itmâmü’l-amel; el-icmâl (fi’t-taleb); (ikrâmü’l-câr); icâbetü’s-sâil; el-e‘tâu (kable’s-süâl); el-ibtidâü bi’s-selâm; (ifşâü’s-selâm ve’l-ibtidâü bihî). -ب- bezlü’l-cehd ((بذل الجهد; bezlü’l-câh ((بذل الجاه; el-bezâze (pejmürde)ve’t-tekaşşuf (münzevî hayat yaşama) (والتقشف البذاذة); el-beşâşe ((البشاشة (tebessüm); el-buğz fi’llâh. -ت - et-tevâzu; et-tevbe; (et-teâvun ale’l-birr ve’t-takvâ); (et-teveddüd); (et-teennî); (et-tedbîr li’l-menzîl (ve yüabberü anhu bi-tedbîri’l-maîşe)); et-tekebbür alâ’l-mütekebbir; (tenzilü’n-nâsi menâzilehüm); (takdîmü’l-ehem); et-takvâ; et-tasavvuf; et-tefekkür; et-tedebbür; ta’mîru’l-bâtın; et-tecemmül ((التجمل; et-tehaddüs bi’n-ni‘me; et-tenazzuf ((التنظف; (tesabbür); (ve’t-tegāfül an-züleli’n-nâs); (tehammülü’l-ezâ); (et-tehennie); (et-teslîm li-mâ cerâ bihi’l-kader); (terkü’l-ezâ); (terkü’l-betâle); (terkü meâdâti’r-ricâl); (terkü’t-tekellüf); et-teksîr; takdîmü’s-sadaka; et-tearrüf ila’llâh; tâzîmü’n-nebî; tahsinü’l-a‘mâl; terkü’t-tedbîr (i‘timâden alâ mâ cerâ bihi’t-takdîr); تجنب مواضع التهم; tecennüb mevâdi’z-zülm; tecennübü’l-cülûs; tecennübü’l-kilem; et-teksîr (mine’l-ihvân); et-tesmiye (bi’l-ismi’l-hüsn); terkü’l-mirâe ve’l-cidâl; terkü’t-tetayyür (ترك التطير); et-teheccüd; takrîbü ehli’l-ilmi ve’l-hayr; tahmîdü’n-nefs (li-def‘i’l-melel); et-tetabbüb ((التطبب; (tıbbü’n-nebevî); et-teaşşuk (fi’t-tâati); tetimme. -ث - es-sebât(fi’l-emr ve’d-devâm aleyhi); es-sikātü bi’llâh. -ج - el-cihâdü’l-ekber(el-cihâd li’n-nefs); celbü’l-mesâlih. -ح - (el-hub fi’llâh); el-hilm; el-hayâ; hıfzü’l-emânet; hıfzü’l-ahd; hıfzü’l-ırz; حسن السمت; (husnü’t-tefhîm); husnü’t-taakkul; el-hıfz; husnü’l-mekâl (حسن المقال); husnü’s-samt; husnü’z-zan: tenbîh; el-hazm (الحزم) (kararlılık); husnü’l-iktirâz (ödünç alma: الاقتراض); husnü’t-taleb li’l-maîşe; husnü’l-muâşere; el-hamiyyet((الحمية. -خ - hidmetü’salihîn; hidmetü’l-fukarâ; hidmetü’l-ulemâ; hidmetü’l-ihvân; hidmetü’d-dayf (misafir); el-huşû‘; el-haşyet ve’l-havf mine’llâh; el-hidâ‘ fî cihâdi’l-küffâr (kafirlere karşı savaşta hile yapmak). -د - dârü’l-mefâsid; devâmü’t-tefekkür ve’l-i’tibâr; ed-dâb (الداب) fî talebi’l-ilmi ve’l-fezâil. -ذ - ez-zilletü li’llâh; ez-zukr; ez-zikr; ez-zebh li’n-nefs. -ر - er-rıfk fi’l-maîşe; (er-rahme li’s-sigār); (er-rahme li’l-miskîn); (er-rahme li’l-yetîm); (er-rahme li’l-hayevân); (er-rahme li’l-marîz (المريض); er-rızâ bi’d-dûni (alçak) mine’l-meclis; er-recâ; (er-rikkatü li’l-gayr…). -ز - ez-zühd; ez-ziyâre li’l-marîz (hasta ziyareti); ziyâretü’l-ahi(kardeş) fi’llâh teberrüken ve teveddüden. -س - es-sehâ; es-semâhet (cömert, hoşgörülü, müsamahakâr); es-selâm (tanıdığın ve tanımadığın kimseye karşılaşma anında selâm verme); es-setrü li’l-ayb. -ش - eş-şecaat; (eş-şehâmet); eş-şefaat; eş-şükr. -ص - es-sabr; es-sıdk; es-sulh/salâh; es-safâ ve’s-selâmü’s-sadr; es-sadâkat; es-sohbet; sohbetü’s-sâlihîn: Fâide; sohbetü’l-fukarâ: tenbîh; es-samt (susma); sılatü’r-rahm; es-savm; es-salâtü’l-ma‘neviyye. -ض - zabtü’n-nef ani’t-teferruk. -ط - et-tahâretü’l-bâtın. -ظ - ez-zannü’l-hasen. -ع - el-iffet; el-ilm; el-afv; (el-uzlet); (el-azm) (azimet); ulüvvü’l-himme; el-adl. -غ - el-gadâb li’llâh; el-gayretü’l-hamîdetü li’llâh; el-gıbtatü (gıbta etmek). -ف - el-fez‘ (الفزع) ila’s-salât (korku ve şiddet sıkıntılar esnasında namaza sığınmak); fi‘lün mâ lâ büdde minhü âdetün; el-firaset. -ق - el-kıyâm bi-hukūki’l-ihvân; el-kıyâm bi-adâbü’l-meclis; kabûlü’l-hak ve kavlihî; (el-kasdü ile’llâh); el-kanaat; kazâü’l-hâceti’l-müslim (müslümanın ihtiyacını giderme). -ك - kezmü’l-gayz; kefâletü’l-yetîm. -ل - likâü’l-kâdim; lüzûmü’t-tahâret; lüzûmü’t-teheccüd; lüzûmü’s-salavât; lüzûmü’l-me’sûre; lüzûmü’l-avâidi’l-cemîle (güzel adetler); lüzûmü’n-nevâfil. -م - el-mudârât; el-muhâtabatü bi-leyyini’l-kelâm; (el-muhâsebe li’n-nefs) ve’l-muhâlefetü lehâ; el-muâşeretü bi’l-ma‘rûf; ma‘rifetü’l-hakki li-ehlihi ve ma‘rifetühû li-men arafehû lek; (mücâlesetü’l-fukarâ’ ve’l-mesâkîn); mücâliesetü’s-sâlihîn; (muhabbetü’l-müminîn); muhabbetü’s-sâlihîn; muhabbetü ehli’l-beyt (en-nebevî); el-mükâfât (ale’l-cemîl bi’l-cemil); el-mizâh; el-murâkabe. -ن - en-niyyetü(’s-sâlihâ); en-nehy ani’l-münker; en-nasîha; en-nasîha li-men yedhulu ale’l-vulât; en-nasîha li-umûmi’l-müslimîn; en-nasîhatü’l-âmmeti; en-neyl; en-nezâhetü. -و- el-vera‘. -ه - همض النفس -ي - el-yakīn. Hâtime: Fî nebzetin mine’l-ahlâki’n-nebî/Hz. Peygamber’in ahlâkından örnekler: 1-5. Konuşması, giyinmesi, gülmesi, yemesi, içmesi. 6-10. Cömertliği, uzuvları, yürümesi, tevâzusu. 8. fasl: Esmâü’l-hüsnâ ile ahlâklanma ve esmâü’l-hüsnanın taalluku, esmanın bazı özellikleri ve bunlara taallük eden faydalar. İkinci Maksad: Yedi fasıldan müteşekkildir. 1. Fasl: Alfebetik olarak "el-ahlâkü’z-zemîme" hakkında serdedilen terimler. 2. Fasl: Ahlâk-ı zemîme 3. Fasl: Kötü ahlâkın meyveleri (zararlı neticeleri) hakkında “ve efâtuhâ li-tükrihin ve tecennübin.” 4. Fasl: Ahlâk-ı zemîmenin kaynağı ve sebepleri. 5. Fasl: Ahlâk-ı zemîmenin genel ve tafsili olarak tedavisi. 6. Fasl: Usûlü’l-ahlâki’z-zemîme. 7. Fasl: Alfabetik olarak ahlâk-ı zemîme’ye dair kelime ve ifadeler: -أ - el-intikād alâ ehli’llâh: Bu hastalığın “tedavisi”; işgālü’l-abdi ani’t-tâati; i‘tikādü kemâli’n-nefs; istinkâfü mine’t-teallüm; el-ittiâz; el-iltimâs uyube’n-nâs; izhârü’s-sırr ve ifşâühû; iksârü’d-dahk (gülmeyi arttırma); izhâru’l-ma‘siyye; el-ifrâtu fi’ş-şeyy; el-îzâü (eza veren şey); el-istihzâü bi’n-nâs; el-iânetü ale’l-ma‘siyyeti; el-intikâm li’n-nâs; istikşâf…; isâretü’l-fitne (fitneyi kışkırtma); el-ihtiyâl (kendini bağenmek); el-istimâ‘ ilâ hadîsi kavmin ve hüm lehû kârihûn; el-istitâle; el-emn min mekri’ş-şeytân; el-ısrâr alâ’z-zenbi (günah) maa recâi’l-mağfire; isti‘zâm mâ yu‘tîhi; izlâlü’n-nefs (izlâl: zillet); izhârü’l-fakr maa’l-kifâye. -ب- el-bağy; el-bühtân (“el-bağy”in çeşitlerinden biridir (iftira; suçlama); el-buhl ve’ş-şuhh (cimrilik); el-batâle (tembellik). -ت – et-tecessüs; et-tebzîr; et-tenattu’ ve’t-teammuk (müşkilpesent; inatçı); et-temâvüt ve’t-teennüs (temâvüt: bir işte ölüymüş gibi davranma); et-temellük (tevazuda aşırıya kaçma); et-tezellül li’l-ağniyâ li-ecli’l-gınâ; et-ta‘yîr li’l-müslim; et-tahkîr li’l-müslim; et-tezkiye li’n-nefs; et-tecebbur; et-tekellüf; et-taarruzü’l-beliyye ve’t-töhme; et-tekellüm bi’l-menhiyyi anhü (التكلم بالمنهي عنه); tazyîi’l-vakti bi-mâ lâ ya‘nî (faydasız şeylerle vakti zayi etmek); et-tekzîb; et-tesfîh; et-tenâbiz bi’l-elkāb; et-teşevvuk; et-ta’bîs fî vechi’l-ihvân (kardeşine sert bakmak); et-tefrît; tevehhümü’n-nefs ennehâ alâ bâbi’n-necât; teellüfü’l-havâtiri’r-rediyye; et-tesvîf fi’l-ecel ve’t-tevânî ve tatvîlü’l-emel; (tesvîf: geciktirme, oyalama, erteleme); tezyînü’z-zevâhir; et-temenni’l-menhiyyi anhü (المنهي عنه التمني) / et-temenni’l-mezmûm; et-teressüm bi-resmi’s-salâh zûren (ترسم برسم الصلاح زورا); terkü’l-kesb izhâren li’l-halki; tenâvülü’r-ruhasi (الرخص) bi’t-te’vîlât; et-tesâhül bi-tevâriki’l-gayr (التساهل بتوارك الغير); et-tehevvür; et-tedbîru li’n-nefs (tedbîrü’n-nefs). -ث - es-sersera (gevezelik:الثرثرة); es-sikāletü ale’n-nâs (insanlara yük olmak). -ج - el-cehl; cahdü’l-hakk (gerçeği inkâr etme); el-cidâl ve’l-mirâu; el-cüzü’ bi-gayri hakkin; el-cefâ; el-cevr (zulüm); el-cübn (korkaklık). -ح - el-hırs; el-hikd (nefret, kin); el-hased; el-hümk (aptallık); hubbü’d-dünyâ; hubbü’r-riyâse; hubbu’l-câh; hubbu’ş-şuhret (şöhret); hubbü ifşâü’l-ayb; el-hüznü’d-dâim. -خ – el-hadîatü ve’l-mekri ve’l-gışş; el-hasâsetü (aşağılık olmak); el-hiyâne; hulfü’l-va‘d; el-hurk (الخرق) (rıfkın zıddı); el-hüyelâu; el-havzü (fî menâkıbi’l-kavm): Tenbîh. -د - -ed-duhûlü fî mâ lâ ya‘nî. -ذ - ez-zemm; ez-züll. -ر - er-riyâ; er-rükûn li’l-ağyâri; recâü’l-hayr fî huzûri müşâhedetin (min gayri mülâhazatin en yekûne huzûrühû mânian); rü’yetü’l-fazlı ale’l-akrân; er-ragbetü li-ehli’d-dünyâ. -ز - ez-zûr. -س - sûi’l-hulki; sûi’z-zân; es-siâyetü (sözle iftira atma; bühtân). -ش - eş-şemâtetü (alay); eş-şehvetü’l-hafiyye; eş-şereh; eş-şirkü’l-hafiyy. -ص - suhbetü’l-eşrâr; es-salef (الصلف) (kendini beğenmek, övmek). -ض - ed-dagīne (الضغينة) (kin). -ط - tûlü’l-emel; et-tama‘; et-tiyretü (uğursuzluk); tâatü’n-nisâ fî külli emrin (ve fîmâ hüve min vezâifi gayrihim); talebü’l-ivâzi alet-tâati; et-tâati mea fakdi lezzetihâ (lezzeti kaybedİlmiş itaat). -ظ - zannü’s-sûi; zannü’n-nefs ennehâ fî makāmi’s-sabr ve’l-hâlü ennehâ fî makāmi’ş-şükr; ez-zulm: Tenbîh. -ع - el-acele; el-ücûb; el-avdetü fî gayri’d-dîn. -غ - el-gadabü’l-menhiyy anhü (المنهي عنه الغضب); el-gurûr; el-gaflet; el-gişş; el-gayretü’z-zemîme; el-gadr (vefasızlık). -ف - el-fısk; el-ferehu’l-mezmûm (el-ferehu bi-mâ nehâ anhü); el-fetretü. -ق - el-kasâvet (kasvet); kat‘u’r-rahm; kılletü’l-insâf; el-kabâhat. -ك - el-kibr; küfrânü’n-ni‘me ve küfrânü’l-aşîr; el-keslü’l-mezmûm; kesretü’n-nevm. -ل - el-lecâc (dik kafalı, inatçı); el-levm. -م - el-mudâhene (iki yüzlü, hilekâr, güzel sözlerle aldatma); el-melâhât ve’l-mücâdele ve’l-mümerât (birbirine karşı olmak); mecâlisü’l-eğniyâ (li-ginâihim); el-mîzâhü’l-müfret; el-menni ve’l-ezâ. -ن - en-nifâk; en-niyyetü’l-fâside. -ه - el-hicru li’l-müslim (müslümanla küs durma); hetkü’s-setr (gizlilikleri açığa vurma). -و - el-vukū‘ fi’l-ırzi; el-vukū‘ bi-galebeti’d-dîn; el-vesvesetü. -ي - el-ye’su min rahmetilllâh. Müellif bu bölümden (7. Fasl) sonra usûlü’l-ahlâk başlığıyla filozof ve sûfilerin ana ahlâkî erdemlerini zikreder. Buna göre vr. 204a’daki bu erdemler şunlardır: Usûlü’l-Ahlâkı’l-hamidiyye ve fürûuhâ alâ nehci’l-hakîm(filozof): (Asl): el-Hikme. (Fer‘): Fehm, fıtnat (الفطنة), zihn, zekâ, hıfz, tezekkür, teakkul. (Asl): eş-Şecâa. (Fer‘): Hilm, sebât, ulüv himme, hamiyet, necdet. (Asl): el-İffe. (Fer‘): Haya, rıfk, kanaat, vera‘, hürriyet, sabır, vakar. (Asl): es-Sehâ. (Fer‘): Kerem, îsar, mürüvvet, afv, müsâvât, semâhat, müsâmaha. (Asl): el-Adâle. (Fer‘): Teveddüd, vefâ, sadâkat, ülfet, şefkat, mükâfat, sılatü’r-rahim. Usûlü’l-ahlâkı’z-zemimiyye ve fürûuhâ alâ nehci’l-hakîm(filozof): (Asl): el-Cehl. (Fer‘): Gabâvet, gaflet, bela??, ğalat, şikak, nifâk, küfrân. (Asl): el-Cebn (Korkaklık). (Fer‘): Riya, za‘f (zayıflık), havf, tezellül, temelluk, vehn, dehşet. (Asl): el-Hırs. (Fer‘): Mezellet, meşakkat, hirmân (mahrum etme), şehvet, şereh, sirkat, zinâ. (Asl): el-Buhl. (Fer‘): Hissatü الخسسة ,الجناعة, imsâk, hubbü’d-dünya, hakaret, hile, اليبوسة. (Asl): ez-Zulm. (Fer‘): Sefehat/Sefeh, الوقاحة, اللجاجة ,الايذا ,الايلام, الفادة/القادة؟؟؟؟ ,الاخذ. Hâtime: Bu bölümde müellif yukarıda zikredilen “usûl”leri farklı bir açıdan ele alarak sûfîlerin yaklaşımına yer vermiştir. Buna göre ana ahlâkî erdemler şunlardır: 1-5. Asl: Tevbe, zühd, tevekkül, kanaat, uzlet. 6-10. Asl: Mülâzemetü’z-zikr, Allâh’a yönelme, sabır, murâkabe, rızâ. Müellif son olarak sûfîlerin ahlâka dair terimlerine yer verir: Hıfzü’l-hürmet/saygınlığı koruma: Dört kısımdır. 1. Allâh’ın 2. Resûlünün 3. Müminlerin 4. Tüm inanların saygınlığını koruma. Müminlerin saygınlığını koruma (hıfzu hürmeti’l-müminîn) ise dört “rütbe”dir: 1. Rütbetül-vilâdet. 2. Rütbetül-vilayet. 3. Rütbetül-ilm. 4. Rütbetü’ş-şeyh. |
