| Eserin Tanıtımı ve İçerik Bilgileri | Eserin girişinde zikredilen beyitlerde, telif tarihine, başlangıç ve son kısmındaki beyitlerde ise bitiş tarihine yer verilmiştir. Buna göre eserin telifine hicrî 897'de başlanmış olup yine aynı yılda telifi tamamlanmıştır. Eserde her bölüm "makale" alt başlıklı dört bölüme ayrılmaktadır. Bu bölümler: "Kur’an, hadis, mesel/emsâl, hikme/hikem, nadir/nevâdir ve şiir/eş‘âr" başlıklarını taşımaktadır. Bu başlıklar altında konuyla alâkalı öncelikle âyetlere, sonrasında hadislere, akabinde hikmetli sözler ve atasözlerine, son olarak da şiirlere yer verilmektedir. Müellif öncelikle eserinin girişinde başlıklara verilen kavramların tariflerini yapmaktadır. Sonrasında ise konu başlıklarına yer vermektedir. Bu anlamda eserde tasavvuf, ahlâk, ilimler, literatür/bibliografya, asronomi vb. alanlarında çeşitli başlıklara yer verilmiştir. Müellifin bu eseri hikemiyat türü eserler içerisinde değerlendirilebilir mahiyettedir. |
| Eserin Konu Başlıkları | Giriş: Beş "kelime"den müteşekkildir. 1. Kelime: Allah’a hamd ve senâ eyleme ve onun sıfatlarıyla alâkalı şeyler hakkında. 2. Kelime: Allah'ın kitabına uygun olan şeyler hakkında. 3. Kelime: Hz. Peygamber’e ve onun yetkinlik vasıflarına dair övgüler hakkında. 4. Kelime: Hülefâ ve âl-i âbâ hakkında. 5. Kelime: İlmin ve âlimlerin vasıfları. Birinci satr: Hükümdarlar, sultanlar hakkındadır ve on beş "harf"ten müteşekkildir. 1-5. Harf. Hilafet, hükümdarlar, halka karşı adaletli ve yumuşak ve şefkatli davranma, zulüm ve düşmanlık, cihad ve şehidlerin kerametleri 6-10. Harf. Müslümanların öldürülmesinin nehyi, hile, tuzak, cesaret, helak, yıkım, idam, kaçma/firar ve kaçmama. 11-15. Harf. Mükafat, karşılık ve intikam ile alâkalı şeyler, düşmanık, buğz düşmamana itimad etme, yazma/ferman, mektup(laşma), iki kişinin arasını düzeltme, fetih ve zafer. İkinci satr: Semavi faziletler ve hikmetler hakkındadır ve üç "harf"ten müteşekkildir. 1. Harf. Hidayet, tevfîk ve bu konuya uygun şeyler. 2. Harf. Rızıkta kabz ve bast ve hakîm yaratıcını bu konudaki hikmetleri. 3. Harf. Kaza ve kader, rıza ve ikaz. Üçüncü satr: /المرضيةhastalıklı(ahlâki) fiiler/razı olunan fiiller ve temiz/iyi haller hakkındadır ve yirmi “harf”ten müteşekkildir. 1-5. Harf. İhsan, infak ve ikram, cömertlik, zorluklara sabır ve bunun faydaları, nimetlere karşı şükür, doğruluk ve meyveleri, ahde vefa ve sözünde durma. 6-10. Harf. Tefvîz ve tevekkül, tevbe ve istiğfar, şefaat ve özür dileme, afv, hilm ve vakar, eşitlik, tevâzu. 11-15.Harf. İffet ve kanaat, güzel ahlâk, rifk ve yumuşak davranma, haya, susmak ve az konuşma, istişare. 16-20. Harf. Esrâr, gizleme ve açığa çıkarma, işlerde ciddiyet, çalışmama, güç yetirilemeyen şeylerde gayrtet göstermeme, iktisad ve orta sınırı gözetme, iyiliklere ulaştıran nasihatler. Dördüncü satr: kötü vasıflar hakkındadır ve on beş "harf" içerir. 1-5. Harf. Yalan ve yalancılar, verilen söze muhalif davranma, nifak, muhalefet, dalâlet, övünme, kibirlenme, kendini yüceltme. 6-10. Harf. Kıskanç ve haset sahibi kimseler hakkında, tutuculuk ve cimri, tama' ve tama'kar, hırs ve tûş-i emel, ahmaklık ve cehalet, acelecilik. 11-15.Harf. Tembellik, zann, öfkelenme, minnettarlık, gıybet ve kötüleme. Beşinci satr: yakınlık, dostluk ve arkadaşlık hakkındadır ve sekiz "harf"ten müteşekkildir. 1-4. Harf. Anne-babaya iyilik, babalar ve çocuklar hakkında, kardeşlik hakkında, kadınların durumu ve nikah hakkında, sevgililer, dostlar/ahbab. 5-8. Harf. Dostlar ve birbirlerini gözetmetmeleri, rifk, arkadaş, mesai arkadaşı ile ilgili şeyler hakkında, dostları ziyaret etme ve onlara ikramda bulunma, komşunun hakkına riayet etme, şikâyet, ilişkiyi kesme, suçlamak. Altıncı satr: fesahat/açıklık, firaset, tedbîr hakkındadır ve beş "harf"ten müteşekkildir. 1. Harf. Fesahet, beyan, şeref/izzet edeb ve erdemle iledir, soy ve neseb ile değil, akl, tedbîr ve tecrübe, güleryüzlülük. |
